Jelle Zoetendal

Onlangs vergeleek ik bij een groep bestuurders de opgaven waar we voor staan op het gebied van de energietransitie met een bestuurlijke estafette loop. Het jaar 2030 is nog maar 1,5 gemeentelijke collegeperiodes van ons vandaan. En voor 2040 en verder geven we het stokje vaker door. Mijn beeldspraak eindigde met dat we als we ieder onze bijdrage leveren we mogelijk de doelen in 2030 en 204/2050 halen. Maar dat vraagt wel dat we nu beginnen.

Maar voor het geheel aan opgaven voor Fryslân is het allemaal nog veel lastiger. We weten dat water en bodem meer met respect behandeld moeten worden. We kunnen (en willen) niet meer alles naar onze hand zetten. Het leven in een natte delta heeft zijn beperkingen. En toch moet er nog een veelheid aan functies een plekje krijgen.

Voor de woningbouw heeft Deltares c.s in 2021 al een kaart gemaakt met waar belemmeringen te verwachten zijn. Voor landbouw en natuur

heeft ze een vergelijkbare kaart gemaakt. Voor Fryslân volstaat hier en daar een klein woningbouwplannetje niet meer. Het past niet en bovendien is er meer nodig.

In de krant van begin november lezen we dat het Planbureau Fryslân heeft becijferd dat de groep friezen die kan werken vanaf volgend jaar met 2.000 per jaar afneemt. En na 2033 krimpt de groep mensen in werkzame leeftijd nog sneller.

Dit lijken slechts droge cijfers, maar de gevolgen zijn groot voor de Friese samenleving. Veel werkgevers proberen nu nog om hun personeelsbestand te laten groeien omdat de hoeveelheid werk toeneemt. Denk bijvoorbeeld aan de zorg, de techniek of het onderwijs. Als het aantal Friese werkenden straks afneemt, zal zelfs behoud van medewerkers knap lastig worden, terwijl groei al helemaal lastig wordt. Het risico bestaat dat werkgevers elkaar dan keihard beconcurreren. Zo bericht de krant.

 

Aantal woningen uitbreiden?

Een manier om dat tegen te gaan is het aantal woningen uit te breiden en Fryslân aantrekkelijk te maken om te komen wonen, werken en recreëren. Maar dan moet je daar wel visie op hebben én er tijdig mee beginnen. Een gemiddelde uitbreiding van een stedelijke kern vraag 7 tot 10 jaar voorbereidingstijd. En dat is dan nog niet eens in een gebied dat door Deltares als “lastig” wordt bestempeld.

 

Het gevecht om de ruimte zal de komende tijd (ook in Fryslân) in alle hevigheid losbarsten.

Fryslân is een witte vlek op de landelijke kaart met ruimtelijke plannen. Voor wonen maar ook voor andere (economische) functies. Dat zullen de meeste friezen nu wel prima vinden. Lekker een beetje overal achteraan hobbelen… maar als je de estafette dan wil winnen… mag je hopen dat er een bestuurlijke Femke Bol opstaat die ons in de jaren 2026-2030 alsnog naar een koppositie weet te brengen.

We hebben in Nederland en in Friesland een grote opgave als het gaat om het bieden van een dak boven het hoofd van onze inwoners. In de aanloop naar 2010 dachten “we” dat Nederland af was. Het toenmalige ministerie van VROM werd opgeheven. De markt moest de verdere realisatie van woningen bewerkstelligen.

Maar nu plukken we daar de wrange vruchten van. Er is een enorme achterstand in het creëren van voldoende passende woongelegenheid om aan onze volkshuisvestelijke opdracht (artikel 22 van de grondwet) te voldoen. We kennen allemaal wel iemand in onze omgeving die op een lange wachtlijst staat, die langer thuis woont dan je eigenlijk zou willen, waar veel mensen met extra vraag voor zorg en ondersteuning zoeken naar passende woongelegenheid etc.

Bij mijzelf blijft het beeld hangen van Johannes (is niet zijn echte naam). Hij is druk in het dorp, zit in een aantal besturen en hij werkt voor een lokaal bedrijf. Maar hij woont nog thuis. Hij is 30 jaar oud, maar woont nog bij heit en mem. Graag wil hij in het dorp blijven wonen en zich blijven inzetten voor de lokale samenleving. Maar het vinden van een passende betaalbare woning lukt al jaren niet.

Het voorbeeld van Johannes is er maar een van de vele. En natuurlijk kijkt hij naar mij als (lokale) bestuurder: “doe er wat aan!”. En dus zeggen wij ook overal dat we moeten gaan versnellen met het bouwen van nieuwe woningen. Naast heel veel andere nog te nemen hobbels is een daarvan ook de enorme hoeveelheid en complexiteit aan overleg in Friesland.

Veel overleg, weinig versnelling

Mijn stelling: met de overlegstructuur in Fryslân zijn we niet in staat om voor grote groepen inwoners het realiseren van woongelegenheid te versnellen. In bijgevoegde schema zie je hoe een gemeente als Heerenveen langs een wirwar van overlegtafels moet om alleen al reguliere (binnen het beleid passende) woningbouw voor elkaar te krijgen. Het realiseren van versnelling vraag ook lef, ondernemerschap en bestuurlijke slagkracht. Dat lukt niet via deze structuur.

Kortere lijntjes en visie

Het oplossen daarvan komt echter niet op de agenda. Want zoals Caspar van den Berg vanuit de RUG onlangs in zijn beschrijving van het bestuurlijk ecosysteem van Fryslân onlangs ook al beschreef houden we onszelf in Friesland wel wat gevangen in een paradoxale situatie: vanuit inhoud geredeneerd is een integrale strategische agenda noodzakelijk - en dit wordt ook door velen erkend - maar vanuit draagvlak geredeneerd is dit vermoedelijk niet haalbaar. Deze ándere Friese paradox vormt dan ook de grootste uitdaging ten aanzien van strategische visievorming. Door de geschetste status quo worden in de ogen van die onderzoekers kansen gemist en bestaat het gevaar dat de regio in de toekomst achter blijft bij andere regio’s.

En bij woningbouw staat dit achter blijven echt wel te gebeuren. Als we in Fryslân niet een slankere, besluitvaardige en ondernemende aanpak van de volkshuisvesting realiseren blijft Johannes voorlopig wel thuis wonen.

Yn ôfwaaid praat kinst net wenje!

 

Meer weten over het rapport van Caspar van den Berg? Klik hier!

Tegen beter weten in. Tegen beter weten in zit je dan toch weer klaar om te kijken en luisteren naar waar we met dit land naartoe gaan. Hoewel men mij niet op overmatige koningshuisgezindheid kan betrappen. Deed het beeld van onze voormalig vorstin wuivend achter het raam achter een haag van protesterende mensen mij zeer. Ze moet ook gezien hebben hoe de vorst, de regering, onze premier onvoldoende in staat zijn een verhaal neer te zetten dat ons verbindt. Hoe het land verdeeld is met hoon en spreekkoren als gevolg. 

 

Verandering

Veranderingen zijn altijd spannend. Je verruilt iets waar je aan gewend bent geraakt voor iets anders dat zich nog maar moet bewijzen. Maar het is aan de politiek en aan de leiders in ons land ons wel mee te nemen in die veranderingen. En hoe ze ons ook kunnen helpen om het land voor toekomstige generaties te behouden of verbeteren. Niet elke verandering is een crisis. Door het zo te presenteren dreigt de spanning rond de verandering verlammend en nog verder polariserend te werken.

 

Door te zeggen dat we het vooral samen moeten doen, dat we het in het verleden ook gedaan hebben en dat de overheid niet alles kan oplossen geeft je natuurlijk geen enkel perspectief. Waarom niet veel meer de veranderprocessen geschetst en daar juist houvast zoeken bij een stip op de horizon.

 

Crisis

Uit een cabaretvoorstelling onthield ik eens:”er is pas sprake van een ramp als het rampenplan niet werkt”. En dat zou ik nu dus wel een crisis willen noemen. Er is geen plan! De veranderingen (transities) waar we in zitten. Het zijn er vele tegelijk (energie, landbouw, woningbouw, zorg, sociaal, onderwijs). We kunnen dingen ook “gewoon” beter maken. Bestaande systemen ontrafelen en er betere voor terugbouwen. Maar als je blijft hangen in holle frasen ben ik bang dat straks de verbouwing eindigt in een troosteloze bouwval met in de schuur een pallet vol ongebruikte bouwmaterialen (u kent dat RTL4 programma wel). En bij de volgende Prinsjesdag een nog grotere groep demonstranten.

 

Waar is John Williams als je hem nodig hebt?

Dat moet Beatrix gedacht hebben. Daar achter dat raam terwijl ze het land uit elkaar zag vallen met nog geen begin van een plan richting een oplossing: “Help mijn zoon is Vorst!”. 

 

Heb je de kamerbrief al gelezen? Op zondag ging de telefoon. Een journalist die me vroeg wat ik er van vond. Ik had de brief nog niet gelezen. Wat staat er in dan? Tja veel, en heel weinig… Dan moet ik hem toch eerst lezen denk ik.

Waar gaat dit over?

De tweede kamer kreeg vrijdag de 13^e mei (timing is ook een ding) een brief (of liever boekwerk van 31 pagina’s) over de hervormingen in de jeugdzorg. Vol trots presenteren de staatssecretaris van Ooijen en minister Weerwind dat ze de afgelopen tijd veel gesproken hebben met ouders, jongeren en betrokkenen. Doel van de gesprekken was kijken wat er goed ging en wat er beter kan in de jeugdzorg. Indringende verhalen, en een roep om meer urgente hulp!

Eerlijk, de eerste pagina’s van de brief lezen prima en geven de lezer het gevoel dat hier eindelijk de zaak wordt opgepakt. Maar dan al snel kantelt de brief. En verwordt het tot een kille en zakelijke systeembeschrijving van een niet werkend systeem waar met een verbouwing en hervorming een werkend systeem van moet worden gemaakt. De aanpak van de bewindspersonen: alle problemen in kleine stukken knippen, per stukje een oplossing vinden en klaar!

Nog los van dat ik twijfel of je zo een complex vraagstuk als dit moet aanpakken, zit er bij meer weerstand in de manier van werken omdat het  lijkt op hoe de Rijksoverheid ook te werk is gegaan bij de toeslagenaffaire, de aanpak van de problemen in Groningen en misschien ook wel de Corona pandemie..

Een paar voorbeelden

De staatssecretaris stelt voor de werking van de jeugdwet te begrenzen. Prima hoor, heb ik zelf ook jaren geroepen… maar daarmee zijn de problemen van mensen niet weg. Ze vallen niet meer onder de jeugdwet, maar in gezinnen blijven de problemen want thuis is het gedrag nog altijd lastig. En daarmee creëren we een systeem dat mogelijk “werkt” maar kloppen veel mensen op een dichte deur met een hulpvraag.

Nog een voorbeeld. Een ingeboekte bezuiniging voor gemeenten neemt de Rijksoverheid over. Aardig he! Had ik maar zo’n fidele geldverstrekker. Maar weer zit er een addertje onder het gras. Want de Rijksoverheid gaat voor die groep een eigen bijdrage  invoeren. Maar wat als een ouder die de eigen bijdrage niet kan betalen toch hulp nodig heeft? Of wat als mensen moeten kiezen tussen brood op de plank, of naar de jeugd GGZ. Laten we die gezinnen dan in de steek? of komen die mensen ook gewoon bij de gemeente met hun zorgen en vragen?

Wij weten wel beter

Gelukkig werken veel gemeenten al veel meer vanuit de leefwereld van mensen. De mens voorop in plaats van het systeem. En natuurlijk moet er iets veranderen. Maar doe dat weloverwogen en start ook vooral het gesprek over welke problemen er zijn en hoe we deze door samen te werken kunnen oplossen. Of zijn sommige problemen misschien ook onderdeel van het leven en moeten we accepteren dat we niet allemaal gelijk zijn? Niet iedere gezin is het modelgezin met vakantiefoto’s in de duinen van Terschelling met coltrui, hippe zonnebril en Golden Retriever. Er moet een omslag plaatsvinden in onze samenleving. En dat vraagt tijd, en een Rijksoverheid die dergelijke lange termijn plannen maakt, een visie heeft en er naar handelt.

Kamer doe er wat aan!

Het in blokjes hakken van systeem problemen om kleine stukjes systeem te verbeteren en te hopen op een beter werkend systeem…. Is dat werkelijk de oplossing? Was een les van de toeslagen affaire niet: bezint eer ge begint?

Ik hoop dat de Tweede Kamer in debat met de bewindspersonen toch vooral het zaadje kan planten om meer fundamenteel naar ontwikkelingen in de samenleving te kijken en van daaruit te redeneren en te zoeken naar oplossingen die werken in de echte leefwereld van mensen en de dagelijkse praktijk van professionals. Je weet wel die mensen uit de eerste alinea van de brief.